En Büyük İsim

En Büyük İsim

---

İSM-İ A'ZÂM



Allah'ın en büyük ismi. Bir kısım bilginler, özellikle mutasavvıflar
tarafından varlığı kabul edilir. Bu bilginlerin ve mutasavvıfların
inancına göre İsm-i Azâm, halk tarafından bilinemez, yalnız peygamberler
ve velilerce bilinebilir. İsm-i a'zâm ile yapılan tüm dualar kabul
edilir, tüm istekler yerine getirilir. Bu ismi bilenler, olağanüstü
işler yapabilirler. Meselâ Kur'an'da Hz. Süleyman kıssasında geçen ve
"yanında Kitap'tan bir ilim bulunan kimse" olarak nitelenen kişi,
Belkıs'ın tahtını İsm-i a'zam sayesinde göz açık kapayıncaya kadar geçen
bir süre içinde getirmiştir (en-Neml, 27/40). Gerçekte Allah'ın hangi
isminin İsm-i a'zâm olduğu, böyle bir ismin bulunup bulunmadığı tartışma
konusudur.

İbn Kesir'in Şehr b. Havşeb Esma binti Yezid b. el-Seken'den aktardığı
bir hadise göre, Allah'ın İsm-i a'zam'ı, "İlahınız bir tek ilâhtır.
O'ndan başka ilah yoktur, O Rahman'dır, Rahim'dir" (el-Bakara, 2/163) ve
"Elif, lam, mim. Allah ki, O'ndan başka ilah yoktur, daima diridir ve
(yarattıklarını) koruyup yöneticidir" (Âlu İmrân, 3/ 1-2) anlamındaki
ayetlerde bulunmaktadır (Nakleden Saîd Havva, el-Esas fi't-Tefsir, I,
288). Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır'ın TirmiZi, Ebû Dâvud ve Nesâî'den
aldığı bir hadise göre namaz kılan birisinin "Allahümme inni es'elüke
bienne leke'l-hamdü la ilahe illa ente'l Mennân Bediü's-semâvat ve'l-ard
Zü'l-celali ve'l-ikrâm ya Hay ya Kayyum" diye dua ettiğini duyan
Resulullah, "Biliyor musunuz ne ile dua etti?"diye sormuş, ashabın
"Allah ve Rasûlü bilir" demeleri üzerine, "Nefsim kudret elinde bulunan
Zat-ı Ecell'e yemin ederim ki, Allah'a en büyük ismi (ism-i a'zâm) ile
dua etti. O ism-i a'zâm ki, onunla çağırıldığı vakit icabet buyurur ve
onunla istenildiği vakit verir" (Hamdi Yazır, Hak Dini, Kur'an Dili, VI,
4678) buyurmuştur.

Muhammed Hamdi Yazır, yukarıda anıları el-Bakara Suresi'nin 163. ayetini
yorumlarken "Hüve" kelimesinin bir zamir olmasına karşılık Allah'ın
zatına delâlet eden en büyük ismi gibi olduğunu belirttikten sonra, sözü
İsm-i a'zam'ın hangi isim olduğu konusuna getirerek şöyle der: "Tevhit
denizine dalmış olan ehlullah'a göre bu ismin (Hüve'nin) ehemmiyeti pek
büyüktür. Buna İsm-i a'zam diyenler de vardır. Maahaza, İsm-i A'zam
"Allah" ism-i şerifidir diyenler çoğunluk âlimlerdir. "Hüve" ise
makamı-ı tevhidde a'zamdır" (Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, I, 562).

Fahreddin er-Râzî ise bu konudaki tartışmalara tefsîrinde daha büyük bir
yer verir. Ona göre birtakım eski filozoflar, "İsim koymaktan maksat, o
ismi söyleyerek müsemmayı (isimlendirilen varlığı) belirtmektir. Şayet
Allah'ın zatı gereği bir ismi olmuş olsaydı, bu ismi koymaktan maksat,
bu müsemmayı (varlığı) tanıtmak için o ismi başkasıyla zikretmek olurdu.
İnsanlardan hiç birinin Allah'ın hususi zatını kesin olarak bilmediği
ortada olunca, bu gerçeğe isim koymanın bir faydası yoktur. Bu ilâhi
hakikatin bir ismi yoktur. Aksine, onun için bilginin bize bildirdiği
zorunlu şeyler vardır. Bu zorunlu şeyler (levazım) şunlardır: "Allah,
yok olmayan ezeli varlıktır, yokluğu kabul etmeyen vâcibu'l-vücuttur"
diyerek İsm-i A'zam'ın varlığını reddetmişlerdir. Buna karşılık bir
kısım bilgin ve filozoflar da, "Cenâb-ı Allah'ın kendisine yakın
(mukarreb) kullarından bazısını bu hususi hakikati (yani zatını)
bilebilecek bir kabiliyette yaratarak şereflendirmesi, ilahî kudrete
göre imkansız değildir. Durum böyle olunca, Allah'a mahsus bu hakikate
(yani zatına) bir isim koymak da imkansız değildir" diyerek İsm-i
A'zâm'ın varlığını kabul etmişlerdir.

Râzî'ye göre Allah'ın zatına bir isim koymanın mümkün olması durumunda
bu ismin, isimlerin en büyüğü ve bu zikrin de zikirlerin en şereflisi
olduğuna kesin olarak hükmetmek farz olur. Çünkü ilmin şerefi malumun;
zikrin şerefi de mezkûrun şerefi iledir. Allah'ın zatı malumat ve
mezkurâtın en şereflisi olunca, O'nu bilmek, bilmelerin (ilimlerin) en
şereflisi, O'nu anmak anmaların (zikirlerin) ve o isim de isimlerin en
şereflisi olur. İnsanlarca çok söylenen şu sözün manası da budur: "Bir
mukarreb meleğin veya peygamberin bu isme (tam bu ismin manasının
kendisine tecelli ettiği bu hâl esnasında) vakıf olması halinde bütün
cismânî ve ruhânî âlemlerin ona itaat etmesi tuhaf sayılmamalıdır."

Fahruddin er-Râzî, İsm-i A'zâm'ın hangi isim olduğu konusundaki baslıca
görüşleri dört maddede toparlayarak değerlendirir. Buna göre
1. İsm-i a'zam, Zül-Celal ve'l-İkram'dır. Çünkü Hz. Peygamber, "Ya Ze'l
Celâl ve'l-İkrâm demeye devam edin" demiştir. Bu görüş zayıftır.
2. İsm-i A'zâm, "el-Hayyu'l-Kayyum" sözüdür. Çünkü Hz. Peygamber Ubeyy
b. Ka'ab'a; "Allah'ın kitabında en büyük ayet hangisidir?" dediğinde
Ubey; "Allah, kendisinden başka hiçbir ilah yoktur, Diridir, zatıyla ve
kemaliyle Kaimdir..." (el-Bakara, 2/255) dedi. Bunun üzerine Hz.
Peygamber, "İlim sana helal olsun ey Eba'l-Münzir!" buyurmuştur. Bu
görüş de zayıftır.
3. Allah'ın bütün isimleri yüce ve takdire layıktır. Bunlardan herhangi
birini daha büyük olmakla nitelemek uygun değildir. Çünkü bu,
diğerlerinin noksanlıkla nitelenmesini gerektirir. Bu görüş de zayıftır.

4. İsm-i A'zam, Allah ism-i şerifidir. Doğruluk ihtimali en kuvvetli
olan bu görüştür. Çünkü Allah ismi, Cenâb-ı Hakkın zatına delalet
etmektedir (Fahruddin er-Râzı, et-Tefsîru'l-Kebir, l, 158-159).