Allahin Verdiği Beynin 9 Sirri

Allahin Verdiği Beynin 9 Sirri

---

1. Bilgi nöronlarda nasıl kodlanıyor?
Beynin en karışık işlemlerinden bir tanesi, bilginin kodlanması. Bu
süreçte beyindeki nöronlar, yani sinir hücreleri, zarlarının dışında
elektrik akımı oluşturuyor. Bu elektrik akımları, ‘akson’ adı verilen
uzantılara ulaşarak, onlar vasıtasıyla gerekli olan kimyasal sinyallerin
açığa çıkmasını sağlıyor. Bu akımlar sayesinde dünyayla, çevremizde
olup bitenle ilgili bilgiler beynimize aktarılıyor. “Ne görüyorum?”, “Aç
mıyım?”, “Hangi sokağa sapayım?” gibi sorulara yanıt işte böyle
bulunuyor. Bilim adamları, beyindeki bilgilerin tek tek hücrelerin
içinde biriktirilmediğini tahmin ediyorlar. Bu bilgilerin ‘hücre
grupları’ tarafından depolandığı düşünülüyor. Ancak hangi nöronların,
hangi hücre gruplarına ait oldukları henüz bilinmiyor. Şu anki teknoloji
ise binlerce nöronu aynı anda ölçecek kapasitede değil. Tek bir nöronun
bağlantılarını bile şu an elimizde olan teknolojilerle görüntülemek
imkânsız. Tek bir nöronun, yaklaşık 10 bin nörondan bilgi ve sinyal
aldığını biliyor muydunuz? Beynin içindeki elektrik akımı sayesinde ise
sinyal alışverişi çok hızlı olabiliyor. Bilim adamlarına göre, sinir
sistemleri arasındaki bilgi aktarımının tek yolu, bu elektrik akımları
değil. Bu nedenle, ‘bilgi taşıyan’ başka hücreler keşfetmeye yönelik
araştırmalarını sürdürüyorlar. Burada, ‘glial hücreler’ üzerinde
duruluyor.
2. Anılar beyinde nasıl saklanıyor ve nasıl tekrar hatırlanıyor?
Bir kişinin ismi gibi, yeni bir şey öğrendiğinizde beynin yapısında
birtakım fiziksel değişiklikler meydana geliyor. Ancak bu
değişikliklerin hâlâ ne tür değişiklikler olduğunu, nerelerde meydana
geldiğini, bilginin nasıl depolandığını ya da yıllar sonra tekrar
hatırlanarak tekrar nasıl gündeme getirildiğini anlayamıyoruz. Beyinde
çeşit çeşit hatıralar var. Ancak beyin, ‘kısa dönem anılarla’ (yeni
öğrenilen bir telefon numarasını hatırlamak gibi), ‘uzun dönem anıları’
(geçen yıl doğum gününüzde yaptıklarınız gibi) birbirinden bir şekilde
ayırıyor. Bilim adamları ‘öğrenme’ ve ‘hafızada tutma’ şeklinin değişik
beyin şekillerine bağlı olduğunu düşünüyorlar.
3. Beyin, geleceği nasıl öngörüyor?
Çoğu zaman gelecekle ilgili birtakım planlarımız ve öngörülerimiz olur.
Geleceğin nasıl şekilleneceğini düşünürüz. Beynimizde, gelecekle ilgili
bir şekil vardır. Ancak beynin bu ‘gelecek simülasyonunu’ nasıl yaptığı
henüz anlaşılmış değil. Beyin, dünyayla ilgili öngörülerde nasıl
bulunabiliyor? Bilim adamları hâlâ bunun yanıtını arıyor.
4. ‘Duygu’ ne demek?
Beyin, sadece bilgi biriktiren bir organ değil; aynı zamanda duygu,
motivasyon, korku ve umutları barındıran bir organ. Bütün bunlar
bilinçaltında olan şeyler aslında... Örneğin beynin duygularla ilgili
bölümü sinirli yüzlere, o yüzleri görmeden de tepki verebiliyor.
Kültürler arasında da temel duyguların dışa vurulması, aslında birbirine
benziyor...Duyguların beyinde nasıl işlediği üzerinde bilim adamları
hâlâ çalışıyorlar. Duygulara aslında bir çeşit hesaplama ya da ‘ölçüm’
şekli gözüyle bakılabilir. Yani duygular, aslında hızlı bir eylemi
harekete geçiren bir ‘durum tespit özetidir’.
5. Zekâ nedir?
Zekâ farklı şekillerde karşımıza çıkıyor. Ancak ‘biyolojik’ açıdan
zekânın ne anlama geldiği henüz bilinmiyor. Milyarlarca nöron, bilgiyi
‘harekete geçirmek’ için nasıl birlikte çalışıyor? Gereksiz bilgi
beyinden nasıl siliniyor? İki kavram ‘birbirine uyunca’ ve böylece bir
soruna çözüm bulduğunuzda, beyinde neler oluyor? Zeki insanlar bilgiyi
beyinlerinde ‘hatırlaması kolay’, ayrı bir bölgede mi muhafaza
ediyorlar? Beyin fonksiyonlarının temel işleyişiyle ve nöronlar
arasındaki bağlantılarla ilgili, bilim adamlarının elinde hâlâ çok az
bilgi var. Ancak zekânın, beynin tek bir alanıyla değil, pek çok
bölgesiyle ilgili olduğu üzerinde duruluyor. İnsan beyninin diğer
canlılardan farkı hâlâ araştırılıyor.
6. Beyin, ‘zamanı’ nasıl algılıyor?
Alkışladığınızda ya da parmağınızı ‘şıklattığınızda’ sesi mi daha önce
duyarsınız, hareketi mi daha önce görürsünüz? Her ne kadar duyma
yeteneği, görme yeteneğinden daha hızlı çalışsa da, parmakların
görüntüsüyle, çıkarılan ses aynı anda gerçekleşiyormuş hissi doğuyor.
Yani beyin pek çok olayın aynı anda gerçekleştiği ‘hissi’ yaratarak
aslında bizi ‘kandırıyor’. Beynin zamanla ‘oynadığını’ aslında çok kolay
anlayabilirsiniz. Aynanın karşısında sol gözünüze bakın. Daha sonra
bakışınızı sağ gözünüze kaydırın. Gözlerinizi diğer tarafa çevirmek bir
zaman alıyor elbette. Ancak siz gözlerinizin hareket ettiğini
görmüyorsunuz. Gözlerinizi kırpıştırdığınızda da aslında gözleriniz çok
kısa süreliğine de olsa karanlıkta kalıyor. Ancak bu karanlığı da
görmüyorsunuz.
7. Nasıl uyuyor ve rüya görüyoruz?
Zamanımızın üçte birini uyuyarak geçiriyoruz. Bebekler ise zamanlarının
üçte ikisini uykuda geçiriyor. Araştırmalara göre, az uyumak sinir
sisteminde bozukluğa yol açıyor. Araştırmalar, 10 gün uyumayan
farelerin, 10’uncu günün sonunda öldüklerini ortaya koyuyor. Canlılar
uyuduklarında beynin bir bölümü de uyuyor, ama uykunun mekanizması,
işleyişi hâlâ bilinmiyor. Uykuda nöronların aşırı derecede hareket
halinde oldukları biliniyor. Ayrıca önemli bir sorunu çözmeden önce
uyumanın, o sorunu çözebilmek açısından yararlı olduğu da düşünülüyor.
Düzenli uykunun, öğrenme kapasitesini de artırdığı söyleniyor. Özetle,
uyku sayesinde beyin bir şekilde gerekli bilgileri depoluyor,
gereksizleri ise ekarte edebiliyor.
8. Beynin ayrı ayrı olan sistemleri, birbirleriyle nasıl bütünleşiyor?
Gözle bakıldığında, aslında beynin her bölgesi aynı görünüyor. Ancak
aktivitelerini, işlevlerini ölçtüğümüzde, her nöron bölgesinde farklı
bilgilerin kayıtlı olduğunu görüyoruz. Örneğin görme yeteneğini
ilgilendiren bölgenin içindeki alanlarda hareketler, yüzler, köşeler ve
renklerle ilgili çeşit çeşit bilgiler bulunuyor. Yetişkin bir insanın
beynini, çeşitli ülkelerin bulunduğu bir dünya haritasına
benzetebiliriz. Beynin içinde koku, açlık, acı, hedef koyma, sıcaklık,
öngörü ve daha pek çok şeyle ilgili ‘beyin ağları’ var. Farklı
işlevlerine rağmen bu sistemler birbirleriyle bir şekilde bütünleşerek
çok iyi bir işbirliğine giriyorlar. Bunun nasıl gerçekleştiğine dair ise
bilim adamlarının hiçbir fikri yok. Ayrıca beynin, sistemlerini nasıl
bu kadar hızlı bir şekilde koordine ettiği de henüz anlaşılmış değil.
9. ‘Bilinç’ nedir?
Modern bilimde, ‘bilinç’ çözülememiş olan en önemli sırlardan biri.
Bilinç, tek bir fenomen değil. Peki ne? Bilinç, beyindeki hangi
sistemlerle ilgili? Bilim adamlarının bu konuda da hiçbir fikri
yok...Şimdiye kadar yapılan araştırmalara göre, bilinç konusunda, büyük
bir ihtimalle yine bir grup aktif nöron iletişim içinde. Bilincin
altında yatan mekanizmanın moleküllerle ya da hücrelerle ilgili
olabileceği üzerinde de duruluyor. Belki de mekanizma, bu sistemlerin
etkileşimleriyle oluşuyor. Bilim adamları bu sıralar bilincin, beynin
hangi bölgeleriyle ilgili olduğunu araştırıyorlar. Bunu keşfettikten
sonra, bu bölgelerin neden birbirleriyle iletişime geçtikleri
araştırılacak.
Bilgisayara karşı beyin
Beyindeki elektrik akımlarının hızının, bilgisayarlardaki sinyal
hızından 100 milyon kat daha fazla olduğunu biliyor muydunuz? Bir insan,
arkadaşını hemen tanırken, bir bilgisayarın bir yüzü tanıması
genellikle çok zor oluyor. Beynin pek çok işlemi aynı anda yaptığını
söyleyen bilim adamları, beynin bütün bölgelerinden gelen bilgilerin tek
bir bölgede birleşmediğini, ancak bu farklı bölgelerin kendi aralarında
güzel bir ‘işbirliğine’ girdiklerini ve bir ağ, yani ‘network’
oluşturduklarını belirtiyorlar. Bizim de dünyaya olan bakış açımız işte
bu karmaşık network sayesinde oluşuyor.